Tlenoterapia jest formą leczenia wykorzystującą zwiększone stężenie tlenu w mieszaninie wdechowej pobieranej przez pacjenta (od kilku procent powyżej ilości występującej w powietrzu atmosferycznym do nawet wentylacji czystym, stu procentowym tlenem). Jej użycie jest wskazane we wszystkich sytuacjach klinicznych, które przebiegają z hipoksją (niedoborem tkankowym tlenu) i w przypadkach tych stanowi metodę ratującą życie. Najczęściej tlenoterapia stosowana jest w przypadku stanów nagłych, takich jak zatrucie tlenek węgla, czy też nagłe zatrzymanie krążenia i wiąże się z leczeniem szpitalnym. Należy jednak wspomnieć, że metoda ta jest również stosowana w przypadku wskazań z przyczyn przewlekłych (najczęściej POCHP – przewlekła obturacyjna choroba płuc oraz mukowiscydoza) i zazwyczaj prowadzi się ją wtedy w tak zwanym protokole tlenoterapii domowej.

Tlenoterapia jest pojęciem ogólnym i w rzeczywistości obejmuje całą grupę metod, których wspólnym mianownikiem jest wykorzystanie podwyższonych stężeń tlenu. Tak więc wyróżniamy:

• Tlenoterapię czynną – w metodzie tej wykorzystywane są dodatkowe urządzenia (respiratory), które w sposób czynny prowadzą proces oddechowy za pacjenta.
• Tlenoterapię bierną – w tym przypadku tlen w podwyższonym stężeniu jest dostarczany z zewnątrz, ale sam proces oddechowy jest prowadzony samodzielnie przez pacjenta. Do tego typu leczenia tlenem wykorzystuje się między innymi różnego rodzaju maski, czy też wąsy tlenowe.
• Tlenoterapię hiperbaryczną – specjalistyczna, o wiele mniej dostępna, metoda prowadzenia tlenoterapii w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego. Zarezerwowana jest dla szczególnej grupy pacjentów – głównie chorych zatrutych tlenkiem węgla (w ich przypadku tlen jest jedyną znaną i skuteczną metodą leczenie tych chorych).
• Tlenoterapię domową – metoda zarezerwowana dla pacjentów cierpiących na przewlekłe choroby układu oddechowego (głównie POCHP, czy też mukowiscydoza), wymagających stałego leczenia tlenem w podwyższonych stężeniach i co do których nie ma konieczności stałej hospitalizacji.

Oczywiście, to tylko wybrane przykłady form prowadzenia tlenoterapii, które omówimy w dalszej części publikacji.

Tlenoterapia czynna, jak sama nazwa wskazuje, jest metodą czynnego wprowadzania tlenu do organizmu człowieka. Forma ta jest zarezerwowana wyłącznie dla pacjentów szpitalnych, którzy są niewydolni oddechowo (nie są w stanie samodzielnie prowadzić procesu oddechowego) i do życia wymagają takiej formy wspomagania. Do prowadzenia tlenoterapii czynnej wykorzystywane są respiratory oraz rurki intubacyjne lub w wybranych przypadkach rurki krtaniowe doprowadzające tlen bezpośrednio do dróg oddechowych pacjenta.

Tlenoterapia bierna jest metodą, która zarezerwowana jest dla chorych wymagających podwyższonych stężeń tlenu, ale będących w stanie oddychać samodzielnie. W jej przypadku wykorzystywane są różnego rodzaju maski tlenowe, czy też wąsy. Ich wybór jest uzależniony głównie od potrzeby osiągnięcia konkretnych, terapeutycznych stężeń tlenu wymaganych dla danego pacjenta. Wśród ich rodzajów można wymienić:

• Wąsy tlenowe – są tanie, małą obciążające dla pacjenta, ale jednocześnie charakteryzują się bardzo małą skutecznością w dostarczaniu tlenu pacjentowi i nie pozwalają na osiąganie jego wysokich stężeń.
• Maska prosta – zapewnia maksymalne stężenie tlenu w mieszaninie oddechowej na poziomie 60 procent (stężenie tlenu zależy od szybkości przepływu tlenu).
• Maska z dyszami Venturiego – zapewnia maksymalne stężenie tlenu w mieszaninie oddechowej na poziomie 60 procent, ale pozwala jednocześnie na jego bardzo precyzyjne dozowanie.
• Maska częściowo zwrotna z rezerwuarem – dzięki zastosowaniu rezerwuaru tlenu pozwala na osiąganie stężeń rzędu 95 procent, ale nie chroni przed retencją dwutlenku węgla.
• Maska bezzwrotna z rezerwuarem – podobna jak przedstawiona wyżej, ale zapobiegającą niekorzystnemu zjawisku retencji dwutlenku węgla.

Tlenoterapia hiperbaryczna jest metodą prowadzenia leczenia tlenem w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego. Wymaga zastosowania, mało dostępnych w naszym kraju, komór hiperbarycznych i co za tym idzie, dedykowana jest szczególnej grupie pacjentów. Wśród nich największy odsetek stanowią osoby zatrute tlenkiem węgla oraz osoby poparzone.

Tlenoterapia domowa jest protokołem leczenia tlenem dostępnym dla pacjentów wymagających jego ciągłego stosowania, a chcących pozostać w swoich domach. Obejmuje zarówno metody bierne, jak i czynne, przy czym w przypadku tych drugich jest to o wiele cięższe do zrealizowania i wymaga regularnych wizyt kontrolnych lekarza w miejscu zamieszkania chorego. Co warte zaznaczenia, tlenoterapia domowa w niczym nie ustępuje tlenoterapii prowadzonej  w warunkach szpitalnych, ale przy założeniu, że pacjent, jak i jego rodzina są odpowiednio przeszkoleni. Do wykonania tlenoterapii w domowych warunkach niezbędny jest koncentrator tlenu.